باریجه؛ طلای گیاهی ایران

باریجه، گیاهی چندساله و دارویی با ارزش است که در مناطق مرتفع و کوهستانی ایران رشد می‌کند. نام علمی آن Ferula gummosa و از تیره چتریان (Apiaceae) است. این گیاه به دلیل تولید صمغی معطر و باارزش، جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی، داروسازی و صنایع مختلف دارد. باریجه در ایران به‌طور طبیعی در استان‌هایی مانند اصفهان، همدان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان و خراسان می‌روید.

ارتفاع گیاه باریجه معمولاً بین یک تا دو متر است و ساقه‌ای ضخیم و توخالی دارد. برگ‌های آن پهن، بریده‌بریده و سبز مایل به خاکستری‌اند و گل‌هایی زردرنگ به شکل چتر در انتهای ساقه‌ها ظاهر می‌شوند. آنچه باریجه را منحصر‌به‌فرد می‌سازد، صمغ آن است که از بریدن ساقه یا ریشه گیاه به دست می‌آید. این صمغ ابتدا شیری‌رنگ است، ولی پس از مدتی سفت و زردرنگ می‌شود. بوی آن تند و نافذ است و طعمی تلخ دارد.

در طب سنتی ایران، باریجه یکی از داروهای مهم برای درمان بسیاری از بیماری‌ها شناخته می‌شود. از جمله کاربردهای درمانی آن می‌توان به تقویت معده، درمان یبوست، بهبود سرفه، باز کردن انسدادهای کبد و طحال، کاهش سردی بدن و افزایش قوای جنسی اشاره کرد. باریجه همچنین خاصیت ضدالتهابی، ضدعفونی‌کننده، ضدتشنج و خلط‌آور دارد. حکمایی چون زکریای رازی و ابن‌سینا بارها به خواص گسترده این گیاه در آثار خود اشاره کرده‌اند.

در کنار طب سنتی، باریجه در دنیای امروز نیز مورد توجه صنایع داروسازی و آرایشی قرار گرفته است. وجود ترکیباتی مانند ترپن‌ها، رزین‌ها، اسانس‌های فرار و کومارین‌ها باعث شده صمغ باریجه به عنوان ماده‌ای مؤثر در تولید داروهای ضدالتهاب، ضدباکتری و آرام‌بخش به کار رود. همچنین در صنعت عطرسازی، از باریجه برای تولید عطرهایی با رایحه گرم، شرقی و ماندگار استفاده می‌شود.

با وجود این فواید، باریجه در معرض تهدید قرار دارد. برداشت نادرست و بی‌رویه، چرای دام در مناطق رویش، آتش‌سوزی و تغییرات اقلیمی باعث کاهش جمعیت این گیاه ارزشمند شده‌اند. صمغ‌گیری نادرست می‌تواند منجر به خشک‌شدن کامل گیاه شود. به همین دلیل، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی باریجه و آموزش بهره‌برداری پایدار آن امری ضروری است.

در سال‌های اخیر، طرح‌هایی برای کشت و پرورش باریجه در مناطق مستعد کشور آغاز شده است. این اقدامات می‌تواند به حفظ منابع ژنتیکی گیاه، افزایش تولید صمغ، توسعه اقتصادی جوامع محلی و صادرات پایدار کمک کند. همچنین پژوهش‌های جدید درباره خواص دارویی این گیاه می‌تواند زمینه‌ساز کشف داروهای گیاهی نوین شود.

در نهایت، باریجه را می‌توان یکی از گنجینه‌های گیاهی ایران دانست که هم ارزش دارویی دارد و هم ظرفیت اقتصادی. حفظ، احیا و بهره‌برداری اصولی از این طلای گیاهی، تضمین‌کننده سلامت انسان و پایداری محیط زیست است.